Kara Çıban

Kara çıban, basilus antrasis adındaki bakterinin neden olduğu, şarbon, çoban çıbanı, antraks olarak da bilinen bulaşıcı bir rahatsızlıktır. Sığır, beygir, koyun gibi otçul hayvanlarda aniden ortaya çıkan, insanlara da bulaşabilen bir hastalıktır. Doğrudan hayvanlarla temas ya da hayvan ürünleri aracılığıyla insanlara bulaşan mikroorganizma, ciltte girdiğinde kara çıban adı verilen oluşum, kan dolaşımına girmesiyle kan zehirlenmesi sepsis ile iç organ lezyonları ortaya çıkar. Hayvanların mikroorganizmalı etlerinin tüketilmesi insanda ağır bağırsak hastalıklarına yol açar. Hayvanlarda vücut sıcaklığında yükselme, dalakta şişme, kanın katran gibi koyulaşması, pıhtılaşma özelliğini yitirmesi gibi belirtiler görülür.

Hastalığa neden olan basilin spor formudur. Kişinin vücuduna girdikten sonra bu vejetatif forma dönüşmekte ve hastalığın etkileri görülmeye başlanmaktadır. Bu yüzden kara çıban nedeniyle yaşamını kaybeden insanlara ve hayvanlara otopsi yapılması yasaktır. Çünkü hastalığı oluşturan etkenlerin sporlanması söz konusudur. Bunlar 30-60 yıl süreyle canlılığını muhafaza edebilir. Kadavra açılmazsa, etkenlerin vejetatif formda kalmasıyla birkaç günde ölmesi sağlanır.

Sıcak kanlı hayvanlardan en fazla koyun, domuz ve sığırda görülen hastalık, genç hayvanlarda yaşlılardan daha yaygındır. Kara çıbanın yayılışında stres, iç parazitler, kötü bakım, uzun yolculuklar, aşırı sıcak ve soğuk, yorgunluk, açlık gibi etkenler rol oynar. Özellikle sıcak, bataklık ve rutubetli alanlarda daha görülür. Gereken önlemler alınmadığı takdirde, büyük kayıplar ortaya çıkabilir.

Kara çıban, şarbon genellikle meslek hastalığı olarak etkili olur. Hayvanlarla ilgilenen köylülerde, veterinerlerde, dericilerde daha yaygın görülebilir. Hastalıklı hayvanlarda solunum güçlüğü, sendeleme, ayakta durmakta zorlanma, halsizlik ve titreme görülür. Kısa sürede ölüm gerçekleşir. Ölümün hemen öncesinde, sonrasında hayvanın ağzında, burun ve makatından kanlı akıntı gelir. Bu hastalığın kanın pıhtılaşma özelliğini bozmasından kaynaklanır. Vücut ısısında artma, süt veriminde azalma, gebe hayvanlarda yavru atmaya etken olur. Şark çıbanı sonucu ölümle biten bir rahatsızlıktır.

İnsanlarda deriden giren basil, orta kısmı yuvarlak, etrafı irinli kara kabarcık denilen çıbanı oluşturur. Hastanın ölümünden 2-3 saat içinde cilt siyah renge dönüşür. Bu rahatsızlık iç organ şarbonu ile deri şarbonu olarak sınıflandırılır. Akciğer ve bağırsaklarda iç organ şarbonu görülür. Deride oluşan türünde kara kabarcık, şark çıbanı oldukça kötü bir ödeme neden olur. İnsanlarda en fazla deri şarbonu yani şark çıbanı görülür.

Kara çıban özellikle cildin açık yüzeylerinde görülür. Daha çok yüzde, burun, eller ve ayaklarda etkili olur. Kapalı deride görülmesi daha nadirdir. Bulaşan bölgede yanma ve kaşıntı, pise ısırığı gibi kırmızı küçük bir nokta belirir. Bu giderek kabarır, büyüyerek ortası irinleşmeye başlar. İçindeki sıvıda bulanıklaşma, kahverengiye dönme etkili olur. Çapı 6-9 cm olur, hastada baş ağrısı, iştahsızlık ve halsizlik görülür. Daha sonra sıcaklık düşmeye başlar, yaradaki siyah kabuk kösele gibi sertleşmeye başlar.

Bu rahatsızlık hayvanlardan insanlara bulaşır. Korunmayı sağlamak için, hayvanın hastalığı yok edilmelidir. Hasta olanlar öldürülür, daha sonra yakılarak ya da kireçli çukura gömülerek ortadan kaldırılır. Bu çukurlar oldukça derin olmalıdır. Çünkü böcek ve solucanlarla hastalık sporları yüzeye taşınabilir. Hayvanlar sporların olduğu otlaklardan uzak tutulmalıdır. Hastalık sporlarının olduğu otlar, ahır atıkları, gübreler mutlaka yakılmalıdır. Bu hastalık yün ve deriden de bulaşabilir. Bu nedenle şüpheli olan her şey yok edilmelidir. Hasta kişilerde kullanılan pansuman araçları da yakılmalı, aletler mutlaka sterilize edilmelidir.